In het kort
Een cliënt die van het ene moment op het andere verandert. Vol energie en plannen, en dan ineens onbereikbaar. Moeilijk te volgen, soms lastig te vertrouwen. Gedrag dat verwart, frustreert of zelfs afschrikt.
Bij een bipolaire stoornis wisselen stemmingen elkaar af in uitersten. Van diepe depressie naar ongeremde euforie. Wat betekent dat voor de persoon zelf? En hoe ga je er als professional mee om? We vroegen het aan Ralph Kupka, hoogleraar Bipolaire Stoornissen aan het VU Medisch Centrum.
1. Wat is een bipolaire stoornis?
“Een bipolaire stoornis is een psychiatrische aandoening waarbij stemming en activiteit verstoord zijn. Vroeger werd het ook wel een manisch-depressieve stoornis genoemd. Iemand kan wekenlang depressief zijn en daarna omslaan naar een manische periode: extreem energiek, optimistisch en doelgericht.
Die stemmingswisselingen zijn niet klein of tijdelijk, maar raken iemands functioneren. Soms verlopen ze mild, soms zo heftig dat ze gepaard gaan met psychoses of wanen. En tussen die periodes in? Dan functioneren mensen vaak gewoon goed. Tot er iets gebeurt – of soms zonder aanwijsbare reden – en de stemming omslaat.”
2. Hoe vaak komt het naar schatting voor?
“Ongeveer 1,5% van de Nederlandse volwassenen heeft een bipolaire stoornis. Wereldwijd ligt dat tussen de 1 en 2%. Ter vergelijking: zo’n 20% van de mensen maakt ooit een depressie mee. Bipolair zijn is dus minder bekend, maar zeker niet zeldzaam.”
3. Is er iets bekend over de onderliggende oorzaken?
“De bipolaire stoornis kent een sterke erfelijke component. Uit onderzoek onder families en tweelingen blijkt dat genetische aanleg een belangrijke rol speelt. Toch is het beeld niet zwart-wit: de precieze oorzaak is nog niet bekend. Hersenscans of bloedtesten geven op dit moment geen eenduidige antwoorden.
Wat we wél weten, is dat omgevingsfactoren de stoornis kunnen activeren. Stressvolle of ingrijpende gebeurtenissen, zoals het verlies van een dierbare of juist een nieuwe relatie of baan, kunnen een depressieve of manische episode uitlokken. Vooral bij mensen met een genetische kwetsbaarheid. Het gaat vaak om situaties die veel energie en activiteit oproepen, en waarin iemand gemakkelijk kan doorschieten.”
4. Wat zijn de consequenties van een bipolaire stoornis?
“Tijdens een depressieve episode kan iemand volledig vastlopen. Het lukt niet meer om dagelijkse dingen op te pakken, laat staan te functioneren op het werk of thuis. In ernstige gevallen kan depressie zelfs leiden tot suïcidale gedachten.
Aan de andere kant van het spectrum ligt de manie. In zo’n fase raakt iemand vaak ontremd. Impulsief gedrag neemt het over: van ruzie zoeken of vreemdgaan tot grote uitgaven doen zonder na te denken. Gedrag dat buitenstaanders soms zien als ‘overdreven’, maar voor de persoon zelf op dat moment volkomen logisch voelt.
Waar wij de rem erop zetten, lukt dat iemand in een manische episode vaak niet meer. En dat kan grote gevolgen hebben: conflicten, relatiebreuken, ontslag of schulden. De schade van een manie wordt meestal pas zichtbaar als het te laat is.”
5. Bestaan er stigma’s over de bipolaire stoornis?
“Zeker. Vooral manische episoden roepen nog veel onbegrip op. Iemand die op het werk in een manie belandt en daar ineens vertelt hoe alles anders moet, wordt al snel als ‘onvoorspelbaar’ of zelfs ‘gek’ bestempeld. Zulke situaties kunnen leiden tot reputatieschade en die herstel je niet zomaar.
Bij depressie ligt dat anders. Dat ziektebeeld is bekender, en mensen snappen inmiddels beter dat het iedereen kan overkomen. Het stigma is daar dus minder uitgesproken.
Toch zit het niet alleen in de omgeving. Veel mensen met een bipolaire stoornis ervaren ook zelfstigma. Ze gaan twijfelen aan hun eigen gevoelens. ‘Ben ik gewoon blij, of word ik manisch?’ Die onzekerheid maakt het lastig om jezelf te vertrouwen, en dat raakt niet alleen henzelf, maar ook hun omgeving.”
6. Gaat een bipolaire stoornis weleens gepaard met andere aandoeningen?
“Ja, dat komt opvallend vaak voor. Uit Amerikaanse studies blijkt dat bijna 95% van de mensen met een bipolaire stoornis ook een andere diagnose heeft. Denk aan angststoornissen, persoonlijkheidsstoornissen of ADHD. Maar verslaving staat met stip op één.
Sommigen grijpen naar drugs of alcohol om de somberheid te dempen. Of juist om de scherpe randjes van een manie te verzachten. Het middel wordt dan een manier om grip te krijgen op die heftige stemmingswisselingen. Maar vaak maakt het de situatie alleen maar complexer.”
7. Hoe wordt een bipolaire stoornis vastgesteld?
“Net als bij andere psychiatrische aandoeningen begint de diagnose met een goed gesprek. De behandelaar kijkt naar hoe iemand zich de afgelopen tijd heeft gevoeld en gefunctioneerd. Ook een gesprek met een naaste is vaak cruciaal, want die ziet soms dingen die de persoon zelf minder opmerkt.
Bij depressieve klachten zoekt iemand meestal zelf hulp. Er is dan duidelijk lijdensdruk. Maar tijdens een manische episode voelt iemand zich juist geweldig: vol energie, ideeën en optimisme. Voor de omgeving is dat vaak een eerste alarmsignaal. Zij merken dat het gedrag verandert, en dat het té veel wordt. Herkenning van die signalen is belangrijk voor een goede en tijdige diagnose.”
8. Wat zijn de behandelmethoden?
“Een goede behandeling begint bij een zorgvuldige diagnose. Daarna volgt voorlichting, vaak in de vorm van psycho-educatie, waarin mensen meer leren over de bipolaire stoornis en wat dit voor hen betekent. Dat is niet alleen informatief, maar ook een eerste stap richting grip.
Daar hoort ook zelfmanagement bij: leren herkennen wanneer een nieuwe episode op komst is, en weten wat je dan kunt doen. Dat vraagt oefening, zelfinzicht en tijd.
Daarnaast is medicatie vrijwel altijd onderdeel van de behandeling. Vaak wordt daar in een acute fase mee gestart, en blijven mensen het een periode gebruiken om stabiel te blijven of nieuwe episoden te voorkomen.
Psychotherapie speelt ook een belangrijke rol. Bijvoorbeeld om beter om te gaan met somberheid, stress en angst. En om handvatten te krijgen voor de dagelijkse uitdagingen die de stoornis met zich meebrengt.”
9. Valt er goed met een bipolaire stoornis te leven?
“Zeker. Veel mensen met een bipolaire stoornis leiden, met de juiste behandeling en medicatie, een stabiel en betekenisvol leven. Ze werken, hebben relaties en vervullen rollen zoals ieder ander.
Tegelijk zijn er ook mensen voor wie het ingewikkelder is. Bij een ernstigere vorm van de stoornis kunnen episoden vaker terugkomen en is het vinden van passende medicatie lastiger. Voor hen is vaak een intensievere behandeling nodig, en soms is werken of studeren (tijdelijk) niet haalbaar.
Het laat zien hoe belangrijk maatwerk is. Want wat werkt voor de één, hoeft niet voor de ander te werken.”
10. Wat kan je zelf doen in het geval je een bipolaire stoornis vermoedt?
“Vaak begint het met een depressieve periode. Samen met een behandelaar kun je dan verkennen wat voor depressie het is en of er ook signalen zijn van manische episoden. Die patronen herkennen is niet eenvoudig, en het proces van diagnose kan soms jaren duren.
Er zijn online zelftesten beschikbaar, maar die geven slechts een eerste indruk. Een negatieve uitslag is meestal geruststellend. Bij een positieve score is het verstandig om verder onderzoek te laten doen. Een bipolaire stoornis is een complexe diagnose die je niet zomaar kunt afleiden uit een vragenlijst.
Kortom: heb je twijfels, zoek dan professionele hulp. Alleen een zorgvuldige diagnose geeft echt helderheid.”
Bron: Mijngezondheidsgids
Waarom dit ertoe doet
In de praktijk zie je gedrag vóór je het etiket kent. En juist dát vraagt om vakmanschap. Weten hoe stemmingen werken. Begrijpen wat eronder zit. En het gesprek kunnen voeren: menselijk, professioneel, afgestemd.
Wil je daar sterker in worden?
Ontdek hoe onze trainingen helpen om gedrag écht te begrijpen en er professioneel mee om te gaan. Want omgaan met bijzonder gedrag? Dat vraagt nét iets anders.
