Je leest wel vaker dat mensen met autisme baat hebben bij tijdsverheldering. En terecht. Alleen denken we daarmee spontaan aan klokken en horloges en wekkertjes in allerlei vormen en maten. Ook terecht, de meeste mensen onder ons zijn namelijk neurotypische denkers. Maar we vergeten daardoor dat die typische tijdsaanduiding net moeilijk te volgen is voor mensen met autisme.
Wanneer we praten over ‘binnen 5 minuutjes’ (leesbaar op een klok) bedoelen we meestal erg vaag ‘nog niet meteen, maar wel weldra’. We bedoelen zelden dat we echt binnen de 5 minuten zullen beginnen. En wanneer we afspreken ‘om 12 uur’ (opnieuw leesbaar op de klok) bedoelen we eerder ‘rond twaalf uur’. Hoe groot die ronde is rond twaalf uur hangt dan weer af van de context. Bij ‘de les begint rond twaalf uur’ is die ronde iets kleiner dan ‘ik arriveer in Italië rond twaalf uur’. Door de contextblindheid, eigen aan het autistische brein, gaat tijd verhelderen voor mensen met autisme er dus net iets anders aan toe.
De volgorde van activiteiten weergeven is een bruikbaar alternatief. ‘Na het eten mag je met je Lego spelen’ kan bij voorbeeld erg duidelijk zijn. Tenminste als deze volgorde de waarheid betreft. Vorige uitspraak zorgt immers net voor onzekerheid indien er na het eten nog 10 minuten gewacht moet worden aan de tafel of als er tussendoor nog tanden gepoetst moeten worden. De volgorde weergeven geeft pas rust en duidelijkheid als de informatie klopt. Het is een manier die in vele gevallen heel bruikbaar is. Op deze manier kan er flexibel met tijd omgegaan worden.
Het werken met timers kan ook helpen om het einde van een activiteit te verhelderen. Let wel op: er zijn heel wat timers die enkel een signaal geven om het einde te objectiveren. Het is dan niet mama of de meester die roept ‘gedaan!’, het is het wekkertje dat deze boodschap overneemt. Dit is vooral zo bij keukenwekkertjes of een alarm op smartphones. De tijd zelf zie je niet verstrijken. Voor sommigen komt dit einde dan te plots en geeft het alsnog problemen. Bovendien representeert het enkel het einde van een activiteit, niet het verloop en ook net wat er nadien zal gebeuren.
Bij een zandloper of een time-timer zie je de tijd effectief verstrijken. Op die manier wordt het einde van de activiteit wel aangekondigd en komt dit einde niet als een verrassing. Sommige mensen zijn hierdoor echter afgeleid en vergeten zich te concentreren op de activiteit zelf. Dus altijd goed individualiseren welk hulpmiddel je voor wie gebruikt.
Voor hele jonge kinderen of voor mensen met een verstandelijke beperking en autisme is het vaak moeilijk om zo’n timer te interpreteren als tijd en wordt het moeilijk om ze in te zetten als verheldering. Dan gaat het vooral over mensen die begrijpen op presentatieniveau (zie ComVoor). Wat we wel kunnen doen om ook voor deze jonge kinderen het einde van activiteit aan te kondigen is dit telkens op exact dezelfde manier te doen. We zetten bijvoorbeeld telkens 3 minuten voor het einde van een activiteit een keukenwekkertje. Op die manier betekent het wekkertje zo veel als ‘het is bijna tijd’. Alleen gaan wij die tijd steeds hetzelfde maken waardoor er een zekere voorspelbaarheid optreedt. Zoals steeds is het belangrijk dat de informatie klopt. Dat wil dus zeggen dat de activiteit na 3 minuten wordt afgebroken. Het is niet de bedoeling dat dat wekkertje af en toe 5 minuten voorstelt en een andere keer 10 of 2 minuten. Voor deze jonge ontwikkelingsleeftijd is het belangrijk dat het steeds hetzelfde aantal minuten weergeeft. De betekenis wordt geleidelijk aan geconditioneerd. Dit doen we dus enkel en alleen voor personen die op een laag begripsniveau begrijpen.
