Psychosociale Arbeidsbelasting: hoe, wat, waar en waarom juist niét?
Een (te) hoge werkdruk kan spanning opleveren. Maar ook grensoverschrijdend gedrag op het werk, zoals pesten, agressie en geweld, discriminatie en/of seksuele intimidatie kunnen leiden tot stress, met lichamelijke, sociale en/of psychische klachten tot gevolg. Het omgaan met collega’s en anderen – zoals cliënten, patiënten en klanten – heeft in dit geval dus een negatieve invloed op hoe een werknemer zich voelt en functioneert. Wanneer klachten door een of meerdere van deze factoren worden veroorzaakt, spreken we van psychosociale arbeidsbelasting, oftewel PSA.
In dit blog gaan we dieper in op wat psychosociale arbeidsbelasting precies inhoudt, welke effecten het kan hebben, hoe het voorkomen kan worden en wat de wet- en regelgeving hierover zegt. Een gezonde en veilige werkomgeving is essentieel voor zowel werknemers als werkgevers, en het aanpakken van PSA is – samen met (of juist met behulp van) een gedegen PSA-beleid – een cruciale stap in die richting.
Wat is PSA?
PSA verwijst naar de impact van het werk op de geestelijke gezondheid en het welzijn van werknemers. Het omvat de sociale en psychologische aspecten van het werk die stress, burn-out, verminderde productiviteit en gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Psychosociale arbeidsbelasting heeft dus alles te maken met de stress die een werknemer ervaart op het moment dat er sprake is van psychische druk of ongewenste omgangsvormen.
Oorzaken PSA
PSA kan verschillende oorzaken hebben. We noemen hieronder de 4 belangrijkste:
- Stressvolle werkomgevingen
Factoren zoals hoge werkdruk, lange werktijden, gebrek aan autonomie of controle over het werk, onduidelijke rolverwachtingen, onzekere arbeidsvoorwaarden en gebrek aan ondersteuning van collega’s of leidinggevenden kunnen leiden tot een verhoogd stressniveau. Een ongezonde werkomgeving kan de psychologische en emotionele belasting van werknemers verhogen. Ook kunnen er lichamelijke klachten ontstaan. - Hoge werkdruk en deadlines
Hoge werkeisen, strakke deadlines, een te zware werklast of onrealistische doelen kunnen stress en overbelasting veroorzaken. Denk bijvoorbeeld aan het gevoel dat er onvoldoende tijd is om taken af te ronden. Hierdoor kunnen werknemers overweldigd, vermoeid en gefrustreerd raken, waardoor de psychosociale arbeidsbelasting toeneemt. - Conflicten op de werkplek
Ook conflicten tussen collega’s, managers en/of teams kunnen spanning en stress veroorzaken op de werkvloer. Onopgeloste conflicten zorgen bijvoorbeeld voor gevoelens van onzekerheid, frustratie, angst en stress, een onaangename werkomgeving, verminderde productiviteit en psychologische belasting voor de betrokken werknemers. Met alle gevolgen van dien. - Pesten en intimidatie
Pesten en intimidatie op de werkplek zijn ernstige vormen van psychosociale arbeidsbelasting. Dit varieert van verbaal geweld zoals beledigingen en vernederingen tot aan uitsluiting en zelfs bedreigingen. Deze vormen van misbruik creëren een vijandige werkomgeving en verminderen het welzijn van werknemers, wat veelal uiteindelijk leidt tot ernstige psychische klachten.
Vaak zijn deze genoemde oorzaken onderling met elkaar verweven. Hierdoor kunnen ze elkaar ook nog versterken, wat de totale psychosociale arbeidsbelasting nog eens extra vergroot.
Effecten van PSA
Psychosociale arbeidsbelasting kan verschillende negatieve effecten hebben op zowel individuele werknemers als de organisatie als geheel. Denk hierbij aan:
- Fysieke en mentale gezondheidsproblemen
Langdurige blootstelling aan stress kan leiden tot diverse vormen van psychosociale problemen, zowel fysiek als mentaal. Werknemers ervaren bijvoorbeeld symptomen van chronische stress, angst, depressie, vermoeidheid, burn-out, hoofdpijn en slapeloosheid. Ook het zijn weerslag hebben op het immuunsysteem, het cardiovasculaire systeem en het spijsverteringsstelsel. Kortom, (te veel) stress is slecht voor de gezondheid en het is dan ook zaak dit zo veel mogelijk te vermijden. - Verminderde productiviteit en prestaties
Psychosociale arbeidsbelasting heeft vaak ook een negatieve invloed op de productiviteit en prestaties van werknemers. Bijvoorbeeld aanhoudende stress en spanning. Hierdoor daalt het concentratie- en probleemoplossend vermogen van werknemers, evenals hun motivatie. Dit resulteert vervolgens vaak in verminderde efficiëntie, kwaliteitsverlies en een vertraagd werktempo. - Verhoogd ziekteverzuim en personeelsverloop
Werknemers die worden blootgesteld aan psychosociale stress hebben een verhoogd risico op ziekteverzuim. Door de negatieve effecten op hun gezondheid en welzijn zijn zij vaker ziek, wat uiteindelijk kan leiden tot langdurig verzuim. De stress en druk kunnen ook zorgen voor een verhoogd personeelsverloop, omdat werknemers op zoek gaan naar een minder belastende werkomgeving.
Wil je als organisatie de gezondheid, tevredenheid en prestaties van je werknemers bevorderen en behouden, dan zul je begrijpen dat het enorm belangrijk is om psychosociale stress en arbeidsbelasting op tijd te signaleren, aan te pakken en (zien) te voorkomen.
Het voorkomen van PSA: maatregelen en wet- en regelgeving
Het is belangrijk om psychosociale arbeidsbelasting tijdig te herkennen en aan te pakken, omdat het zoals gezegd kan leiden tot werkgerelateerde stress, burn-out, verminderde productiviteit, gezondheidsproblemen en andere negatieve gevolgen voor zowel werknemers als organisaties.
Maatregelen
Er zijn verschillende maatregelen die kunnen bijdragen aan het verminderen van PSA en het bevorderen van welzijn op de werkvloer:
- Risicoanalyse en preventie
Organisaties moeten beleid ontwikkelen dat gericht is op het voorkomen van PSA, zoals het instellen van redelijke werktijden, het bevorderen van een goede werk-privébalans en het aanpakken van ongewenst gedrag op de werkvloer. Met zo’n PSA-beleid voorkom je als werkgever dat je werknemers psychosociale arbeidsbelasting ervaren. Om een goed PSA-beleid op te kunnen stellen, moet er een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) zijn, een plan van aanpak en een klachtstructuur. Ook moeten leidinggevenden goed zijn opgeleid. - Klachtstructuur
Als bovenstaande op orde is, is het belangrijk dat elke organisatie een informele klachtstructuur heeft waarbinnen medewerkers incidenten van ongewenst gedrag op de werkvloer laagdrempelig kunnen (en durven) melden bij hun leidinggevenden. Als de informele klachtstructuur ontbreekt of niet voldoende functioneert, dan helpt de vertrouwenspersoon deze inrichten. Een vertrouwenspersoon is dé onmisbare schakel bij het opstellen van PSA-beleid. - Training en bewustwording
Werknemers moeten worden voorgelicht en getraind over PSA, stressmanagement, communicatievaardigheden en het herkennen van signalen van psychosociale belasting. - Voldoende ondersteuning
Het bieden van sociale steun, counseling, mentorschap en toegankelijke hulplijnen kan psychosociale arbeidsbelasting bij werknemers verminderen en/of voorkomen. Stel bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon aan, waarmee werknemers kunnen praten als zij niet naar een collega of leidinggevende kunnen of willen gaan.
Wet- en regelgeving en PSA-beleid
Ook wet- en regelgeving speelt een belangrijke rol bij het waarborgen van de rechten en het welzijn van werknemers. Om psychosociale arbeidsbelasting zo veel mogelijk te voorkomen, verplicht de Arbowet bedrijven om een PSA-beleid op te stellen. In zo’n beleidsplan wordt omschreven wanneer en hoe werknemers psychosociale arbeidsbelasting (kunnen) ervaren en wat de oorzaken hiervan (kunnen) zijn. Ook omvat het beleid een plan van aanpak met maatregelen om PSA te voorkomen en verminderen. Het PSA-beleid is onderdeel van de arbeidsomstandigheden in het Arbobeleid van een organisatie. Is er geen PSA-beleid? Dan loopt een organisatie risico op hoge boetes van de Nederlandse Arbeidsinspectie.
PSA voorkomen en beperken
Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) heeft aanzienlijke negatieve gevolgen voor zowel werknemers als organisaties. Iedere organisatie zou daarom moeten streven naar een werkomgeving waarin het welzijn van werknemers centraal staat en PSA tot een minimum wordt beperkt. Het is dan ook extra belangrijk om bewustzijn te creëren over PSA en maatregelen te nemen om een gezonde werkomgeving te bevorderen. Dit kan onder andere met behulp van een goed PSA-beleid en frequente training en bewustwording van werknemers en leidinggevenden. Ook door werkdruk te verminderen, positieve werkrelaties te stimuleren, autonomie te vergroten en voldoende ondersteuning te bieden, kan PSA op de werkvloer worden aangepakt en/of voorkomen.
